Markery nowotworowe

Mimo znacznego rozwoju metod diagnostycznych i terapeutycznych obserwuje się stały wzrost wskaźników zachorowalności i umieralności na nowotwory. W Polsce, w znacznym odsetku przypadków, choroba jest rozpoznawana w stadium uogólnienia procesu, co wyklucza radykalne leczenie. Dlatego duże znaczenie ma rozwój metod diagnostycznych pozwalających na wcześniejsze wykrycie choroby nowotworowej.

,,Krążące" markery nowotworowe
Markery nowotworowe są substancjami wytwarzanymi przez rozwijający się guz lub zdrowe komórki reagujące na nieprawidłowy proces w organizmie. Mogą one być przyłączone do hormonów, enzymów, lipidów, różnych protein komórkowych czy błon komórkowych.

Jak wygląda badanie markerów nowotworowych?

Aby oznaczyć markery nowotworowe należy pobrać krew pacjenta, mocz, wycinek tkanki nowotworowej bądź wysięk z miejsca zmienionego chorobowo. Pobieranie materiału do oznaczenia wykonywane jest w laboratorium przez wyspecjalizowany personel medyczny (próbkę moczu można oddać także w domu do jałowego pojemnika). Po jednym bądź kilku dniach, w zależności od laboratorium, otrzymujemy wynik.

Zastosowanie markerów nowotworowych
Dzięki markerom lekarze są w stanie ocenić stopień zaawansowania, reakcję organizmu na toczący się w nim proces czy też charakter i biologię nowotworu. Najczęściej przyczyną powstania zmian patologicznych prowadzących do rozwoju raka są zmiany genetyczne zachodzące wewnątrz komórki. Mutacje powstałe w ważnych genach uniemożliwiają naprawę DNA, co skutkuje gromadzeniem się błędów i tworzenie komórek o niekontrolowanym wzroście, mających z czasem skłonność do przerastania tkanek i tworzenia przerzutów. Część mutacji może być dziedziczona, dlatego lekarze sugerują objęcie badaniami najbliżej spokrewnionej rodziny pacjenta ze stwierdzonym nowotworem, a zwłaszcza ich dzieci.

Najcześciej badanymi markerami są:
    * antygen karcinoembrionalny (ang. carcino-embryonic antigen, CEA ): w nowotworach układu pokarmowego; trzustki, wątroby, żołądka, okrężnicy, odbytnicy, a także w raku piersi, płuc, tarczycy, szyjki macicy, prostaty i pęcherza moczowego; wysoki poziom markera towarzyszy zaawansowanym postaciom nowotworów;
    * antygen specyficzny dla prostaty (ang. prostate-specyfic antigen, PSA): w nowotworach gruczołu krokowego; u kobiet niewykrywalny poziom;
    * marker raka jajnika (ang. cancer antigen 125, CA 125): zwiększenie poziomu u 80-90% chorych kobiet, a także niezwiązany ze stanem patologicznym wyższy poziom podczas fazy pęcherzykowej cyklu miesięcznego, oraz w zmianach łagodnych;
    * marker raka piesi (ang. cancer antigen CA 15-3, CA 15-3): rak piersi, a także w łagodnych zmianach wątroby;
    * marker raka trzustki (ang. cancer antigen CA 19-9, CA 19-9): zwiększenie poziomu u 70-100% przypadków raka trzustki, a także w stanach zapalnych tego narządu, chorobach wątroby.
    * alfa-fetorpotefina (AFP): w marskości wątroby, polipowatości jelit, zapaleniu wątroby, chorobie Leśniowskiego-Crohna, raku pęcherzyka żółtkowego, raku przewodu pokarmowego z przerzutami do wątroby;

Istnieje jeszcze wiele innych markerów nowotworowych, które mogą świadczyć o chorobie nowotworowej. Naukowcy i lekarze wyjaśniają jednak, że nie zawsze podwyższony poziom markera wskazuje na raka i vice versa - utrzymująca się w normie ilość znacznika nie jest gwarancją zdrowia. Dlatego najczęściej badaniom na markery nowotworowe poddawane są osoby z predyspozycjami genetycznymi do raka i obecnie chorujące, ponieważ monitorowanie poziomu markera umożliwia lekarzom ocenę skuteczności podjętego leczenia oraz stopnia zaawansowania choroby. Niski poziom markera po zastosowaniu terapii świadczy o jej skuteczności, a systematycznie wzrastająca jego wartość może być pierwszym symptomem nawrotu choroby.

żródło:
 Kulpa J. Diagnostyka biochemiczna chorób nowotworowych. W: Dembińska-
-Kieć A., Nastalski J. (red.). Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii
klinicznej. Urban & Partner, Wrocław 2002: 853–883.